bülent ecevit, kenan evren'i 6 mart 1978'de genelkurmay başkanlığına getirdi.malatya olayları: 17 nisan 1978'de malatya belediye başkanı hamido kendisine gönderilen bombalı paketle öldürüldü. pazarcık ve adıyaman'a da aynı paketten gönderilmiş, paketlerden biri patlamamış, diğeri postacının elinde patlamıştı. malatya'da gericilerin ve faşistlerin ortak bir ayaklanması başladı. birçok işyeri tahrip edildi. şehirdeki tüm solculara ve alevilere karşı terör estirildi. alevi-sünni çelişkilerinin yoğun olduğu malatya'da sünni başkana yapılan saldırı 1 mayıs 1977'den sonra ikinci büyük kontrgerilla eylemiydi.
1978 yılı başından itibaren terör olayları artmaya başladı.
maraş katliamı: 22-24 aralık 1978'de gerçekleştirildi. 107 kişi öldü, 205 kişi yaralandı. 500'e yakın ev ve işyeri tahrip edildi. içişleri bakanı irfan özaydınlı istifa etti. yerine hasan fehmi güneş getirildi. 13 ilde sıkıyönetim ilan edildi. bunlar: istanbul, ankara, maraş, adana, elazığ, bingöl, erzurum, erzincan, gaziantep, kars, malatya, sivas, urfa. sonradan içel de bu listeye eklendi.
bu tür planlı faşist saldırı girişimleri sivas, erzincan ve çorum'da tekrarlandı. bu saldırıların alevi sünni çelişkilerinin yoğun olduğu bu bölgelerde önceden belirlenmiş bir plan çerçevesinde özel harp dairesi (kontrgerilla) tarafından yönlendirilen sivil faşist güçler tarafından yapıldığı sonradan belirlenecekti.
1 şubat 1979'da milliyet gazetesi başyazarı abdi ipekçi, m. ali ağca tarafından öldürüldü. mart ayı içinde hükümet petrolden tekele, şekerden kömüre kadar tüm temel ihtiyaç maddelerine % 50-100 zam yaptı.
nevzat bölügiray: komutanlar önceden bu müdahaleyi ne denli akıllarına koyarlarsa koysunlar çok uygun bir ortam oluşmadan bir müdahaleye kalkışamazlardı. onları bir müdahale için yüreklendiren ortamdır. askerlikte bir ana fikir olmadan planlama yapılamaz. ana fikir, müdahale ortamının oluşup oluşmadığının ortaya çıkarılmasıdır. yoksa müdahale fikri zaten kafalarda oluşmuş, sadece ortamın uygunluğu aranmaya başlanmıştır. artık bundan sonraki sözlü çıkışların, uyarı niteliğindeki konuşmaların ve uyarı mektubunun, sadece yapılacak müdahaleye giden yolu hazırlayan birer aşama olduğu anlaşılmaktadır. gerisi, müdahale planına uygun olarak hazırlanan bir program uygulamalarından ibarettir. terör ortamının getirdiği bir program.
kenan evren'in genelkurmay başkanı oluşu: 6 mart 1978
sıkıyönetim ilanı: 26 aralık 1978
müdahale fikrinin doğuşu: temmuz 1979
uyarı mektubunun verilişi: 27 aralık 1979
bayrak harekat planı'nın hazırlanışı: 4 haziran 1980
bayrak harekatı'nın uygulanması: 12 eylül 1980
muhtıra içeriği:
- anarşi, terör ve bölücülük
- muhalefet partilerinin kısır tutum ve davranışları
- komünizm, şeriat ve faşizm tehlikeleri
- genel bir ayaklanma olasılığı
saltık çalışma grubu: evren tarafından orgeneral haydar saltık, bir çalışma grubu kurmakla görevlendirildi. bu gruba kapalı olarak başka bir görev verildi. ancak esas görevleri, bir müdahale zamanı gelmiş midir, müdahale mi daha iyi netice verir; yoksa ilgilileri ikaz mı daha münasiptir, bunları etüt edecekler ve zaman zaman evren'e rapor vereceklerdi. rapor daktilo ile değil, elyazısı ile olacaktı ki, gizlilik ihlal edilmesin.
kenan evren: demirel özel harp dairesi'ndeki personeli teröristlerle mücadelede kullanmamızı ve onlarla çete savaşı yapmak suretiyle yok edilmelerini, vaktiyle de bu teşkilatın böyle kullanıldığını söyledi. (1971 sıkıyönetim dönemindeki kızıldere olaylarında kullanılan personeli kastediyordu.)
özel harp dairesi (kontrgerilla) faaliyetleri:
- 1 mayıs 1977 olayları
- maraş katliamı
- çorum ve sivas olayları
- ankara bahçelievler katliamı
- 16 mart ist. üni. katliamı
- abdi ipekçi'nin öldürülmesi
- c. orhan tütengil'in öldürülmesi
- yüzlerce faili meçhul cinayet
- asala ve pkk ile mücadele
tüm bu dönemler boyunca kenan evren genelkurmay başkanıdır.
bayrak harekat emri: her personel bu harekatı büyük bir tevazu, kesin kararlılık, üstün vatanseverlik duygusu ve tam bir disiplin anlayışı içerisinde icra edecektir. kişi veya grubun ülke zararına faaliyetleri tespit edilmediği sürece herkese tarafsız ve eşit muamele yapılacaktır. bölücü, halkı yönetime karşı kışkırtıcı, devlet otoritesine ve yasalara saygınlığı engelleyici, asılsız haberlerle halkı veya devlet güçlerini yanıltıcı, illegal örgütlerle teması muhafaza ederek eylemci (terörist) karakterinde ısrarla duranlar hakkında onları diskalifiye edici ve yasal yollara başvurarak şiddetle cezalandırıcı tedbirler alınacak ve bu faaliyetler aralıksız sürdürülecektir. harekatı tereddütle karşılayan veya karşı tavır takınanlarla aşırı bölücü fikirleri benimseyenler hakkında gerekli yasal işlem yapılacaktır.
14 aydan beri özel savaş taktikleriyle hazırlanan müdahaleyi artık durdurabilmek mümkün değildi.
ilk kez emir ve komuta zinciri içerisinde silahlı kuvvetler harekete geçirilerek devlet erki bir gecede ele geçiriliyordu.
- parlamento ve hükümet feshedildi.
- parlamento üyelerinin dokunulmazlığı kaldırıldı.
- bütün yurtta sıkıyönetim ilan edildi.
- yurt dışına çıkışlar yasaklandı.
- sokağa çıkma yasağı konuldu.
orgeneral kenan evren: genelkurmay başkanı
orgeneral nurettin ersin: kkk
orgeneral nejat tümer: dkk
orgeneral tahsin şahinkaya: hkk
orgeneral sedat celasun: jandarma genel komutanı
kenan evren: biz, kendi özelliklerimize, şartlarımıza uygun ve stratejik konumumuzu düşünerek bir anayasa yapmak durumundayız. batılı anayasalara uymak zorunda değiliz. biz bu anayasayı bir daha askeri müdahale olmasın diye böyle yapıyoruz.
12 eylülcüler yeni anayasa ile ordunun devlet içindeki özerkliğini ve konumunu öylesine güçlendirmişler ve sağlamlaştırmışlardı ki, artık ordu günlük politika içerisinde olacak, her olaya karışacak, her sorunla doğrudan ilgilenecek, devleti ve toplumu sıkı bir şekilde denetleyebilecekti.
12 eylül terörü bilançosu (3 yıllık icraat):
- 650.000 kişi gözaltına alındı.
- açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı.
- 7 bin kişi için idam cezası istendi.
- 517 kişiye idam cezası verildi.
- 259 kişinin idam dosyası meclise gönderildi.
- 49 kişi idam edildi.
- 98.404 kişi örgüt üyesi olmak suçuyla yargılandı.
- 1.683.000 kişi fişlendi.
- 388.000 kişiye pasaport verilmedi.
- 30.000 kişi siyasi mülteci olarak yurt dışına gitti.
- 14.000 kişi vatandaşlıktan çıkarıldı.
- 30.000 kişi sakıncalı görülerek işinden atıldı.
- 300 kişi kuşkulu bir şekilde öldü.
- 171 kişi işkenceden öldü.
- 800 kişi kayboldu.
- 14 kişi cezaevinde süresiz açlık grevinde öldü.
- 23.667 derneğin faaliyeti durduruldu.
- 3.854 öğretmenle 120 öğretim üyesinin işine son verildi.
- 7.233 devlet görevlisi sürgün yedi.
- 9.400 kişi kamu görevlerinden atıldı.
- 937 film yasaklandı veya yakıldı.
- 13 büyük gazete için 303 dava açıldı.
- istanbul'da gazeteler 300 gün yayımlanamadı.
- gazeteciler hakkında 3.315 yıl hapis cezası verildi.
- 139 ton gazete, dergi ve kitap imha edildi.
anayasa halkoylaması:
katılım oranı: % 91.27
kabul: % 91.17
red: % 8.63
bu halk oylamasıyla kenan evren'in cumhurbaşkanlığı da kabul edildi.
1983 seçimleri:
milliyetçi demokrasi partisi (mdp)
halkçı parti (hp)
anavatan partisi (anap) % 45.5 oy
amaçları kendilerinin devamı olarak emekli orgeneral turgut sunalp'e kurdurttukları ve devlet partisi niteliğindeki mdp'yi iktidar yapmak, diğer iki partiye de muhalefet görevi vermekti. ancak abd'nin desteğinde seçimlere sokulan anap iktidar oldu.
emekli olan birçok general çeşitli holdinglerin yönetim kurullarında yüksek maaşlı görevler alarak tekelci sermaye için yaptıklarının karşılığını görmüştü. bir kısmı da sonraki süreçte anap, dyp ve rp'de siyasete atılacaktı.
12 eylül'ün arkasında abd'nin olduğu tartışılmaz bir gerçekti. 12 eylül abd'nin ortadoğu'daki çıkarları için gerekliydi. 12 eylülcülere her istediğini yaptırdı. cuntaya da en geniş desteği verdi. ardından önce anap'ın kuruluşunu ve seçimlere katılmasını sağladı. seçimlerde de özal'ı destekledi. çünkü abd, özal'ı bir geçiş dönemi adamı olarak hazırlamıştı.
abd, tc ordusunun devlet içinde giderek artan özerkliğinin bilincinde olarak ve bunu teşvik ederek türkiye ile ilişkilerini esas olarak ordu ile sürdürmekte, böylece ülkenin siyasal hayatını kolayca denetim altında tutabilmekte, özellikle de askeri müdahale dönemlerinde her konuda daha etkili olabilmektedir.
abd özal'ın ardından çiller'i destekleyecekti. kendi eğitim ve kültür birikimleriyle yetişmiş, abd'nin uluslararası çıkarlarını özümsemiş siyasetçiler ile türkiye'de yeni bir siyaset tarzını sahneye koydu.
26 mart 1989 yerel seçimleri:
shp: % 28.7
dyp: % 25.7
anap: % 21.8
rp: % 9.7
dsp: % 9.1
mçp: % 4.2
ldp: % 1.0
özal, sadece kendi partisinin oyları ile 31 ekim 1989 günü 3. turda cumhurbaşkanı seçildi. böylece özal cumhuriyet tarihinin ilk sivil cumhurbaşkanı oldu.