new york'un bütün görkemi, formaldehit, ter ve gözyaşından oluşan bu üretken meydanda toplanmıştır. new yorklu için hiçbir yer, tekmeleyip reddettiği bu yer kadar aşina, canayakın ve sıla özlemiyle dolu değildir. new york'un tamamı kocaman bir getto olmalıymış; zehir kurutulmalı, yoksulluk taksim edilmeliymiş; her atardamar, her toplardamar neşe saçmalıymış. new york'un gerisi bir soyutlamadır; soğuktur, geometrik, ölü beden gibi kaskatı ve eklemek mümkün: kaçıktır -eğer insan ayrı durup cesurca bakabilirse. sadece arı kovanında o insancıl temas vardır; gettonun dışında umutsuzca aranan o görüntü, duyu, korku kenti sadece buradadır. parmaklığın dışında bırakılmak, solup gitmek demektir. parmaklığın dışında, giydirilmiş kadavradan başka bir şey bulunmaz. çalar saatler gibi her gün kurarlar onları. damga gibi çalışırlar; posta kutusu alındıkları gibi ölürler. ama kaynayan petekte bitkiler büyür: bu petekte boğucu bir hayvani sıcaklık, birbirine sürtüşmeden ve yapışmadan doğan bir canlılık, maddi ve manevi bir umut, tehlikeli ama sıhhatli bir pislik vardır. belki de, mum gibi ama düzenli bir şekilde yanan küçük ruhlar; kendilerini çepeçevre kuşatan duvarlara hayret verici gölgeler düşürebilecek yetenekte..
bu tatlı mor ışık altında, herhangi bir sokakta ilerleyin. kafanızdakileri boşaltın. binlerce duyu dört bir yandan üzerinize saldırır. burada insanoğlu hala kürklü ve tüylüdür; burada kist ve kuvartz hala konuşur. madeni levhalardan siperlikleri ve pencereleri terleyen, işitilen ve yuvarlanan binalar vardır; saçaklarında çocukların akrobatlar gibi cambazlık yaptıkları tapınaklar da vardır; kıvrıla kıvrıla uzayan, seyyar sokaklar: buralarda hiçbir şey sessiz durmaz, hiçbir şey sabit değildir, hayalperestin gözleri ve aklı olmaksızın hiçbir şeyi anlamak mümkün değildir. insanı hayallere daldıran sokaklar da vardır: buralarda aniden ses seda kesilir, her yer bomboştur, sanki veba gelip geçmiş gibi. öksüren sokaklar, ateşi yükselmiş insanın şakakları gibi zonklayan sokaklar, ölen ve hiç kimsenin dikkatini çekmeyen sokaklar. gülyağının, pırasa ve arpacık soğanının keskin tadıyla kaynaştığı, garip, yaseminvari sokaklar. tembel ayakların sadme ve vuruşlarını yansıtan terlikli sokaklar. sadece mantık ve teoremle açıklanabilen öklid'den kaynaklanan sokaklar.
her yandan fışkıran, derinin tabakaları arasında damıtılmış, al al duman gibi sarkan, ikincil cinsel ter vardır, kasık kemiği gibi, orpheusvari, memelilere ait, kadife amber çiçeği üzerine gecenin serpiştirdiği ağır bir tütsü. hiç kimse, moğol ahmağı bile bağışık değildir. deli gömleği giydirilmiş göğüslerinin sürtünmesi ve geçişi gibi, seni yıkar. hafif yağmur altında, görünmeyen, eterimsi bir çamur bırakır. her saate aittir; hatta tavşanların pişirildiği zamana bile. tüplerde, foliküllerde, kabarcıklarda parıldar. dünya yavaş yavaş dönerken, tırabzanlar ve kapı taraçaları da döner, çocuklar da onlarla beraber. sıcak gecelerin bulutlu sisinde, dünyevi, şehevi ve kehanetvari ne varsa sitar gibi mırıldanır durur. saman ve tüy yataklarla kaplı ağır bir tekerlek, küçük gaz lambaları ve saf hayvani ter. her şey dönüyor da dönüyor, gıcırdayarak, iki yana sallanarak, hantal hantal ilerleyerek, arada sırada da hıçkırarak; ama dönüyor, dönüyor, dönüyor. sonra, sözgelimi kapının önündeki taraçada sessizce dursanız ve hiçbir şey düşünmeseniz, miyop, hayvani bir berraklık görüşünüzü engeller. tekerlek oradadır, tekerlek parmakları oradadır; tekerlek göbeği de vardır. ve bu tekerlek göbeğinin ortasında -hiçbir şey yoktur. aks ve yağ buraya girer. ve siz aradasınız, bu hiçin ortasında, duygulu, tamamen genişlemiş, gezegensel tekerleklerin vız vız vızıldaması gibi vızıldar durursunuz. her şey canlanır ve bir anlam kazanır. her şey bel verir, sarkar, yoğunluk ve itina ile yosunlaşmıştır; kafanın arkasındaki gözle her şeye bin defa bakılmıştır, ovulmuş, sevilmiştir.
taş gibi kaskatı, eski bir ırkın insanı. binlerce yıllık geçmişte atalarının pişirdikleri yemeği kokluyor: tavuk, ciğer yahnisi, doldurulmuş balık, ringa balığı, iri deniz ördeği. o onlarla beraber yaşamıştır; onlar da onun içinde. ur'da, babil'de, mısır ve filistin'de olduğu gibi, havada tüyler uçuşuyor, kocaman kafeslere hapsedilmiş kanatlı yaratıkların tüyleri. zamanla solan aynı parlak ipekler, siyahlar; başka yahudi katliamlarının ipekleri. arada sırada bir kahve öğütücüsü ya da bir semaver, baharat ve doğu'nun sarı sakızını, sarı sabrını koymaya yarar küçük bir tahta kutu. ufak tefek halılar; akdeniz'in doğusundaki çarşı ve pazarlardan, mağazalardan, astraganlar, kolyeler, şallar, atkılar ve parlak, farbaladan flaman eteklikler. bazıları kuşlarını, ev hayvanlarını da getirirler; titrek kalp atışları bulunan, sıcak, canayakın yaratıklar; ne yeni bir dil, ne de yeni bir şarkı öğrenirler; yangın merdivenlerine asılı kızgın kafeslerinde bitkin, baygın, yorgun, solup giderler. demirden balkonlar et, yatak eşyası, bitki ve ev hayvanlarıyla fisto gibi süslenmiştir; pasın bile kendini kaybetmiş bir halde didiklendiği, sessiz sürünerek geçen bir yaşantıdır bu. gecenin serinliğinde gençler patlıcana benzerler; amerikan sokağının iğrenç gürültüsünden hayale kapılırlar. aşağıda, turşular tahta kovalarda salamurada yüzer. turşu, simit, lokum olmadan gettonun tadı çıkmaz. her çeşit ekmek susamlı, susamsız. beyaz, siyah, kahverengi; hatta kurşuni ekmek; her ağırlıkta, her kıvamda..
getto! üstünde ekmek kabı, mermerden bir masa üstü. tercihen mavi, bir şişe maden suyu. terbiyeli çorba. ve iki erkek konuşuyor. ürkek dudaklarından yanık sigaralar sarkık, konuşuyor da konuşuyorlar. yakında içinden müzik sesleri gelen bir mahzen; acayip sazlar, acayip giysiler, acayip melodiler. kuşlar cıvıldamaya başlıyor, hava boğucu bir hal alıyor, ekmek yığın yığın, maden suyu şişeleri tütüyor ve terliyor. kelimeler, as gibi, tükürüklü talaşın arasından ağır ağır ilerliyor; havlayan, hırıldayan itler havayı eşleyip duruyor. kafalarındaki sarıklardan bunalan allı pullu kadınlar o güzel giysilerle kuşanmış etten tabutları içinde uyukluyorlar. kara, kahverengi gözlerde çekici şehvet perisi odaklaşıyor.
başka bir mahzende ihtiyarın teki, paltosu sırtında bir odun yığını üstünde oturmuş, kömürünü sayıyor. cracow'da yaptığı gibi, karanlıkta oturmuş sakalını sıvazlıyor. bütün yaşantısı kömür ve odundan, karanlıktan gün ışığına doğru geçen kısa seyahatlerden ibaret. kulaklarında hala, parke yollar üzerinde nalların çıkardığı sesler; haykırışlar, çığlıklar; kılıç şakırtıları, mermilerin boş duvara saplanması. sinemada, sinagogda, kahvede, nerede oturursan otur, iki tür müzik çalıyor: biri acı, biri tatlı. sıla özlemi adlı nehrin ortasında oturuyorsun. dünyanın viranelerinden elde edilmiş küçük hatıralarla dolu bir nehir. vatansızların hatıraları, tekrar tekrar dallarla, odun parçalarıyla yuva inşa eden kazazede kuşların hatıraları. her yerde darmadağın olmuş yuvalar, yumurta kabukları, boyunları koparılmış, ölü gözlerle evreni süzen yavru kuşlar. tenekeden duvarlar, paslı sundurmalar, alabora edilmiş kayıklar altında sıla özlemi ırmağının hayalleri. yok olup gitmiş umutlar, boğazlanmış arzular, kurşun geçmez açlık dünyası. öyle bir dünya ki, ılık hayat nefesini bile içeri gizlice sokmak gerekiyor; öyle bir dünya ki, güvercin kalp büyüklüğünde değerli taşlar, bir yarda boş yer ya da bir ons özgürlük pahasına satılıyor. her şey aşina bir ciğer yahnisine doluşturulmuş, tatsız tuzsuz mayasız ekmek üstüne konup yenmekte. beş bin yıllık acı, beş bin yıllık kül, beş bin yıllık kırık dallar, paramparça olmuş yumurta kabukları, boğulmuş yavru kuşlar bir çırpıda yutuluyor..
insanoğlunun yüreğinin derin iç mahzeninde demirden harp hüzünlü şarkısını sürdürüyor.
kentlerinizi yüksek yüksek, görkemli inşa edin. lağımlarınızı kazın. ırmaklarınızı akıtın. çılgınca çalışın. rüyasız uykular uyuyun. bülbül gibi çılgınca ötün. altta, en derindeki temelin altında, bir başka insan ırkı yaşıyor. kara, loş, ihtiraslı onlar. dünyanın bağırsaklarını deşiyorlar. dehşet verici bir sabırla bekliyorlar. leş kargaları, devler, öç alanlar bunlardır. her şey toz toprak içinde yuvarlandığı zaman ortaya çıkarlar.