23.06.2010

çerkez ethem

şaban iba

batı cephesinin en etkili gücü olan kuvayı seyyare komutanı çerkez ethem tbmm tarafından milli mücadelenin rütbesiz ilk milli kahramanı ilan edilmişti. güney cephesindeki milis kuvvetlerinin komutanı demirci mehmet efe ise çete reisliğinden kuvayi milliye komutanlığına yükselmiş ve bölgede halkın takdirini almış bir kahramandı.

izmir'in işgalinden sonra dağlardaki 200 adamıyla birlikte silahlı direnişe başlayan ve aydın yöresinde yunanlıları durduran, 11 temmuz 1919'da kuvayi milliye'ye katılan, 4 eylül 1919'da umumi aydın havalisi kuvayi milliye komutanı olan demirci mehmet efe, bölgede oldukça etkili olan silahlı direniş mücadelesini sürdürüyordu.

ittihatçı gelenekten gelen ve askeri bakış açısını her düzeyde sürdüren mustafa kemal ve çevresi, kendi otoritelerini sarsacak hiçbir gelişmeye müsaade etmek niyetinde değillerdi.

15-16 aralık günlerinde güney cephesi komutanı refet bey, çerkez ethem'le birleşme ihtimalini de dikkate alarak öncelikle demirci mehmet efe'ye karşı saldırıya geçti ve izmir'in işgalinden beri bölgede en etkili silahlı milis direncini sürdüren bu kuvvetleri dağıttı. demirci mehmet efe önce kaçtı, daha sonra da 30 aralık'ta teslim oldu.

8 kasım'da ali fuat cebesoy'un moskova elçiliğine atanması üzerine batı cephesi komutanlığına ismet inönü atandı. düzenli ordunun mustafa kemal'den sonra en ateşli savunucusu olan inönü, çerkez ethem'in üzerine kararlılıkla gidecek, önce ethem'in yetkilerini kısıtlayacak ve onu emir komuta düzenine sokmaya zorlayacaktı. daha sonra ise, kuvayı seyyare'nin bir tümen şeklinde örgütlenmesini ve düzenli orduya bağlanmasını isteyecekti.

bu öneri ve talepler, çerkez ethem ve kardeşi tevfik beyler tarafından reddedildi. tbmm tarafından oluşturulup gönderilen "nasihat heyeti" tarafından, çerkez ethem ve kardeşi tevfik beylerden, kuvayı seyyare kuvvetlerinin komutasını bırakmaları isteniyordu. bu konuda hiçbir uzlaşmaya yanaşmayan mustafa kemal ve ismet inönü'nün amacı ne surette olursa olsun bu kuvvetleri dağıtmak ve böylece düzenli ordunun güçlenmesinin önündeki bu tek engeli de ortadan kaldırmaktı.

anzavur, yozgat, bolu-düzce, izmit, hendek ayaklanmalarını bastıran ve batı cephesini tek başına tutan bir güç oluşturan; tbmm tarafından "münci millet" (milletin kurtarıcısı) ilan edilen; halk iştirakiyun ve yeşil ordu örgütlerinin de desteğini alan çerkez ethem bey'e karşı, batı cephesi komutanı ismet inönü, izzettin bey komutasında 2 piyade ve 7 süvari alayını saldırıya geçirtti. bir ay kadar süren saldırı ve direniş sonucunda çerkez ethem kuvvetleri dağıtıldı. bir kısmı teslim alındı, bir kısmı imha edildi, bir kısmı da çerkez ethem'le birlikte yunan hatlarını geçerek izmir'e sığındı.