uzun lafın kısası

balzac: kamuoyu tüm fahişelerin en kokuşmuşudur.

dan brown: gerçek, sadece ölümün gözlerinden görülebilir.

cemil meriç: biz hepimiz, kendi basit menfaatlerimizi hakikat sanan gafilleriz.

albert camus: dünyada her kuşaktan bir avuç üstün insan çıkar, iki ya da üç tane.

arthur koestler: burjuva evliliği, toplum tarafından onaylanmış bir fuhuş biçimidir.

ömer faruk toprak: küçük bir yaşam ile büyük bir şiir kurulamaz.

ahmet hamdi tanpınar: bir şeyi veya bir insanı hakkıyla tadabilmek, sevebilmek için kendisiyle alakası olmayan ne kadar çok şeye muhtacız!

hegel: felsefenin kuşu alaca karanlıkta uçar.

nedim gürsel: insanın karnı nerede doyuyorsa vatanı orasıdır.

ebu'l-ala el-maari: insanlar iki kısımdır; bir kısmının dini vardır, aklı yoktur; bir kısmının aklı vardır, dini yoktur.

thomas mann: faşizm bir ideoloji değil bir kötülüktür.

napolyon: bir kadını iyi tanımak, bütün kadınları tanımaktır.

thomas carlyle: tarih büyük adamların biyografisinden ibarettir.

kuşbeyin

allen ginsberg

tanrılar dans ediyor kendi gövdeleri üstünde

yepyeni çiçekler açıyor ölümü unutarak

yanılsamanın gönül kırıklığı ötesinde göksel gözler

görüyorum şen parlak yaratıcıyı

bandolar kalkıyor ayağa dünyalara şükür dolu ilahiler döktürerek

bayraklar sancaklar dalgalanıyor aşkınlık içinde

en sonu tek bir imge kalıyor bengilik içre milyon gözlü

yapıttır bu! bilgidir bu! insanoğlunun sonudur bu!

ingeborg bachmann

ahmet cemal

malina'da toplumu 'en kanlı arena' diye nitelendirmiş olduğu anımsatıldığında, bachmann'ın yanıtı şöyledir: "evet, yoksa kuşku mu duyuyorsunuz bundan? bu sözde uygar dünyada, görünüşte uygar davranan insanlar arasında, gerçekte sürekli bir savaşın egemenliğinden kuşku mu duyuyorsunuz? insanların birbirlerini ağır ağır öldürmekte olduklarına inanmıyor musunuz? kimi zaman herkes açık ve seçik görebiliyor bu gerçeği; ama uzun zaman parçaları boyunca da insanlar yine belli bir dinginlik içerisinde yaşayıp gidiyorlar, küçük yaralarıyla, yaralanmalarıyla birlikte ve aslında yaşanabiliyor da bunlarla."

"insan ancak maddi şeylerin ötesinde bir şeylere sahipse zengindir. ve ben bu materyalizme, bu tüketim toplumuna, bu kapitalizme, burada cereyan eden bu korkunçluğa, sırtımızdan yaşamaya hakları olmayan bu insanların zenginleşmesine inanmıyorum. gerçekte inandığım bir şey var ve ben buna 'bir gün gelecek' diyorum. ve özlemini çektiğim şey, bir gün gelecek. evet, belki de gelmeyecek; çünkü onu hep yıktılar, binlerce yıldır yıktılar. gelmeyecek; ama ben yine de inanıyorum geleceğine. çünkü eğer inanmazsam, artık yazamam."

kitapçıl

güven turan

kitapçıl.. nasıl etçiller etle beslenirse, otçullar otla beslenirse, kitapçıllar da kitapla beslenirler. kitapdelileri (biblioman), kitapçıllardan farklıdır; hatta ve hatta kitapoburlardan da farklıdır. kitapseverlerdir (bibliophile) gene de hepsi.

kitapçıllar için kitap, okunmak için vardır. bir kitapçıl, kitaplarını paylaşmaktan, eşine dostuna gönül rahatlığıyla kitap vermekten gocunmaz; kitabını geri alamadığı zaman yüreği burulur biraz ama çok da durmaz üstünde, gider bir tane daha alır. bir kitapçıl için kitap birinci baskıymış, imzalıymış, cep kitabıymış; hatta fotokopi ile çoğaltılmışmış, hiç mi hiç fark etmez.

kitapçıllar, olanakları varsa, kendi adlarını taşıyan kütüphaneler; hatta yayınevleri kurarlar. olmadı, kitaplarını kütüphanelere bağışlarlar. rönesansı bir kitapçıla borçlu olduğumuz önermesi hiç de abartılı değildir; cosimo de medici'den başlayarak tüm medici ailesi'nin yaptıklarını düşünürsek. medici ailesi, bankerlikten ve ticaretten kazandıkları parayı kitaplara dökmekten çekinmedikleri gibi, okumayı, ellerindeki kitapları çoğaltmayı, kütüphaneler kurup tüm kitapçıllara açmayı da savsaklamamışlardır.

medici ailesi'nin merkezi floransa olmakla birlikte tüm italya'da etkili olan dönemleri 14'üncü yüzyıl sonundan başlayarak tüm 15'inci yüzyılı kapsar. bu dönemde kitapçılların ana hedefi, unutulmuş ya da elde bölük pörçük kalmış eski yunan ve latin klasiklerinin doğru nüshalarını ele geçirip okumak olmuştur. bunun için adamlar göndermiş, tüm avrupa'yı ve ortadoğu'yu didik didik aramışlar, bir kitabın peşinde maceradan maceraya koşmuşlardır.

bu kitap avcılarının en önemlisi belki de 1380 yılında floransa yakınlarındaki terranova'da doğmuş olan poggio bracciolini'dir. bir süre kitap kopyalama (o zamanlar gutenberg daha olağanüstü keşfini yapmamıştı), papalık kurumunda mektupçuluk gibi işlerde çalıştıktan sonra klasik elyazmaları avına çıkmıştır. poggio'da macera çok ama birini aktaralım:

1416 yılının yazında, toskanalı iki arkadaşıyla konstanz'ın yakınlarındaki st. gall manastırı'na gelir. burası 7'nci yüzyılda irlandalı keşişler tarafından kurulmuş bir benedikten manastırıdır (bu arada poggio'nun papaz olduğunu; buna rağmen, evlilik dışı 12 oğlu, 2 de kızı bulunduğunu belirtelim) ve keten bezi üretimiyle ünlüdür. poggio, keten alımı falan gibi tümüyle aldatıcı konulardan girip kütüphaneyi görmek istediğini söyler. izni alır ve kendi ifadesiyle "bir kulenin dibindeki son derece pis ve göz gözü görmez bir zindan" olan kütüphanede araştırmalarına girişir. ve floransalıların yıllardır aramakta oldukları quintilian'ın "bir orator'un eğitimi" adlı metninin tamamını bulur. kitabı alıp odasına çekilir ve 32 günde bütün yazmayı temize çeker ve bir mektubun eşliğinde floransa'ya gönderir; sonra da yeni kitapların ardına düşer. mektubunda şöyle der:

"gerçekten de inanıyorum ki, biz gelip kurtarmasaydık şu quintilian denen adam hızla yok olacaktı; çünkü bu muhteşem, seçkin, zarif, zeki kentli kişi daha fazla dayanamazdı zindancıların vahşetine, içinde bulduğum yerin inanılmaz pisliğine daha fazla dayanamazdı. sahiden acıklı bir görüntüsü vardı: mahkum edilmiş bir mücrim gibi, üstü başı lime lime, saç sakal birbirine karışmış, ifadesiyle, giyimiyle cezasına karşı çıkıyordu. sanki ellerini uzatıyor, romalıları çağırıyor, hak etmediği bu kaderden kendisini kurtarmalarını bekliyordu."

kitap floransa'ya erişince ne olur? bir zenginin kitaplığına mı girer? hiç de değil! isteğe göre, hemen yazıcılar bulunur ve kitap çoğaltılır; düşünürlere, araştırmacılara, üniversite kütüphanelerine gönderilir. işte kitapçıllık budur!

sözü bir başka kitapçılın, erasmus'un, şaşmaz bir kitapçıl tanımı da olan sözleriyle bağlayalım: "elime para geçti mi hemen kitap alırım. ancak artarsa yiyecek ya da zorunlu gereksinimler için harcarım paramı."

recai efendi

salah birsel

bir akşam recai efendi körfez'dedir. sırtında kürkü, elinde oltası denizde bahtını arıyor, bir yandan da papaz uçuruyordur.

padişah kayığının üstüne gelmesi kesindir.

padişah'ın üç çiftesi recai efendi'nin kayığının yanından geçerken küreklerden biri oltasını koparır. recai efendi'nin canı sıkılır. oltayı çekip bir yenisini fırlatır. bunu yaparken de başını bir sağa, bir sola sallar (lahavle çeker). nevres paşa onun öfkesi burnunda biri olduğunu sezmiştir. sultan aziz'i eğlendirmek düşüncesiyle:

"baba efendi, nasıl, balık baş vuruyor mu?"

recai efendi'nin yüzü iyiden iyiye sirke satmaya geçmiştir. yine de sesini çıkarmaz. paşa baştan alır:

"baba efendi, nasıl, balık baş vuruyor mu?"

efendimiz yine tıs.

"sana söylüyorum babalık, duymadın mı? balık baş vuruyor mu?"

recai efendi'de sabır mabır kalmamıştır. başı da tütsülü olduğu için padişah sandalına dönerek bütün zehrini boşaltır:

"be herif! baş vuruyor mu, baş vuruyor mu? kafamı şişirdin. musallat olma, git işine. anlaşılıyor ki sen gevezenin tekisin. ya şu kara sakallı adama ne diyelim, senin saçmalıklarını dinliyor da gıkını çıkarmıyor."

recai efendi kiminle alışverişi olduğunu daha çakmış değildir. yalnız, kayıkçısı üç çiftedeki kürekçilerin düğmelerinden, sultan aziz'in sandalda bir pehlivan gibi kuruluşundan bir şeyler sezinlemiştir. efendisine işaret çekmeye başlar.

öfkesi başına sıçramış olan recai efendi kayıkçının göz kaş oynatmasına da bozulur:

"ulan ağzını burnunu ne eğip duruyorsun?"

sultan aziz kahkahalarını zor tutuyordur. "haydi, renk vermeden ayrılalım." der. onlar uzaklaşırken kayıkçı da recai efendi'ye doğru eğilerek, ona sandaldaki adamın kimliğini fısıldar.

recai efendi başını çevirip de sultan aziz'i tanıyınca "hay!" diyerek kayığın içine yıkılır. kendine gelince de, arkasından biri kovalıyormuşçasına, yel yepelek, yelken kürek yalısına sığınır. başına bir şey geleceği korkusu içinde sabahı zor bulur.

lanetli çocuk

honore de balzac

yoksullar, çileliler, ezilenler dile sığmaz sevinçler yaşarlar; küçücük bir şey onlar için dünyalara bedeldir.

duyguların ifadesi çok derin olduğunda daha az açığa vurulur. her bengi aşk önce derin derin düşlere dalmakla başlar.

aşkta bir süreç vardır, aşk kendi kendine yeter; sadece varlığı mutluluk nedenidir.

aşkların en safı gizi hep sever.

kadın ve çocuk

erica jong

eğer çocukları erkekler doğuruyor olsaydı insan nesli yok olurdu. hangi erkek bir bebek için kendi hayatını tehlikeye  atardı? bir namus anlaşmazlığı için başka bir erkekle düello etmeye razı olan, o zaman canını tehlikeye atmaya hazır olan erkek bile, kıpkırmızı, titrek bir et parçası uğruna acılar çekmeye ve belki de ölmeye hiçbir zaman razı olmazdı. kendine saygı göstermeyecek bir et parçası için! çünkü erkek milletinin kötü yanı, herkesten her zaman saygı görmek istemesinde yatmaktadır. aklına saygı, esprisine saygı, cesaretine saygı, iki çarşaf arasındaki gizli organına saygı. oysa kibirli olduğu söylenen kadın nesli, yalnızca yüzeysel güzellik konusunda kibirlidir. uğrunda bunca gürültü koparılan o kibir bile, sağ kalma içgüdüsünün sonucudur bence. kadınların hiçbir güce sahip olmadığı bir dünyada, tek çarenin güzellik olduğunu her kadın sezgileriyle bilmektedir.

her türlü kalleşliği gelecek neslin hatırı için üstlenmek de kadınların değişmez kaderidir. ırkın bekası gibi bir yükü taşımak bizim görevimiz olduğuna göre.. hayatı veren biz kadınlar olduğumuza göre.. biz olmasak ne krallar taç giyebilir ne de bakanlar entrikalarını çevirebilirlerdi. biz olmadan ne komediler olurdu, ne trajediler, ne epikler ne de tarih! biz olmadan doktorlar hastalıkları tartışamaz, astronomlar yıldızları konuşamaz, falcılar geleceği söyleyemez, askerler uygun adım yürüyemezdi. dansözler dans edemez, şarkıcılar şarkı söyleyemez, ressamlar kalplerini tuvallere yansıtamaz, artistler rol yapamazdı. biz toplumun zaferlerinin köküydük. felaketlerinin de. bilimin de temeliydik, cahilliğin de. tüm sağlığın ve tüm hastalığın sahibiydik. sanatın da. doğanın da. biz olmasak hayat dansı olduğu yerde dururdu. dansçılar da, ister maskeli olsunlar ister maskesiz, oldukları yere yığılır, bir daha yerlerinden kıpırdayamazlardı.

hayatın tüm iyilikleri karışıktır ama, hiçbiri de annelik kadar karışık değildir.

bir ayağı delilikte, bir ayağı ilahilikte bir durumdur hamilelik. başka hiçbir durum bu iki kavrama birden böylesine yakın değildir. en başta, ölüm korkusu vardır. doğuma yatan hiçbir kadın, bu işten sağ salim kurtulacağından emin değildir. sonra can acısı, korkusu vardır. bunlar yetmiyormuş gibi, bir de yetersiz anne olma korkusu vardır. sevgisiz anne olma korkusu. her ağlayışında, çocuğa acıyacağı yerde, onun ölmesini isteyeceği korkusu.

ama bebek annenin karnında büyüdükçe kadındaki güven duygusu da artar, onun yazgısını kendininkiyle birleşmiş görmeye başlar. bir bakıma kendini o bebeğin annesi olarak tanımlamaya başlar. bebek ölürse o da ölü bir bebeğin annesi olur. yaşarsa, gülümserse, ağlarsa; o gülücükler, o gözyaşları hep anneye de aittir. bebek anneden ayrılırsa o kadın artık dünyada da, cennette de değişmiş bir insan olur. önce ikileşmiş, sonra yarıya bölünmüştür. ve bir daha da asla bütün olmayacaktır.

ıstırapların pek çoğu kadınların üzerine yığılıyor. ama zevklerin pek çoğu da öyle.yanağını bebeğinin yumuşacık pembe yanağına dayamaktan kim söz edebilir, kadından başka? süt akıtan memelerinden, o memelerden fışkırıp sanki gökteki yıldızlara kavuşmak isteyen ırmak ırmak sütlerden kim söz edebilir başka? bakışlarını netleştirmeyi beceremeyen gözlere, derin derin bakmayı kim bilir başka? neyi tuttuğunu bilmeden tutan parmakları ellemeyi, yürümeyi bilmeyen ayak parmaklarını öpmeyi başka kim bilebilir? yeni doğmuş bir bebek, erkek düşünürlerin gözünde akıldan ve mantıktan ne kadar uzak olursa olsun, kendi annesinin gözünde mantığın ta kendisidir. öylesine kapılmıştır anne onun çekiciliğine. kendisi uyumak isterken, gece boyunca ağlayıp duran bir yaratığı başka kim sevebilir? uyandığı zaman aç olan; ama ancak annesinin önüne yemek tabağı konduğu zaman canı emmek isteyen, tatlı sohbetten anlamayan, yalnızca aptal bir köpek yavrusu gibi dilini çıkarıp duran, gece gündüz kusan ve altına yapan bu yaratığı başka kim sevebilir? 

kadınların yeni doğmuş bebeklerine sevgileri olmasaydı bu nesil nasıl devam ederdi? belki olağan bir şeydir bu sevgi. ama aynı zamanda da bir mucizedir. çünkü insanın zaman zaman ağlamasını duymamak için o bebeği fırlatıp çöp sepetine atacağı gelse de, koruma, saklama, esirgeme güdüleri o kadar güçlüdür ki, bebeklerin annelerinden korkmaları için hiçbir neden yoktur. 

kadının bir bebek dünyaya getirirken çektiği acılar türünde yoğun acılar, bir erkeğe herhangi bir yaratıktan gelseydi, erkek o yaratıktan ebediyen, hırsla nefret ederdi. ama bizim cinsimizin büyüklüğü, tüm acılara tahammül ettikten sonra ortaya çıkan yaratığa kin tutmayışımızdadır. zaten bu yüzden birine düşman olacaksak, o da çocuk değil, erkek olmaktadır. dünyanın adaletsizliği yüzünden de ne kadar çok yük taşır, ne kadar çok sorumluluk yüklenirsek dünya bize o kadar az itibar etmektedir.

dünya bu yüzden kadınlara ne kadar tiksinti duyarsa duysun, çocuk doğurmak yeteneği bir mazhariyettir kadınlar için. tehlikeli olmakla birlikte, vücudu olduğu kadar ruhu da terbiye etmektedir. alevin içinden geçip sağ kalmak gibi bir şeydir. ama sağ kalabilenler, bundan sonra ömürleri boyunca daha sağlam olurlar.

doğum sancıları unutulabilir ve unutuluyor ama o mucizenin inanılmazlığı.. o en olağan mucizenin inanılmazlığı, kadın nesli var oldukça dilden dile anlatılacak bir öyküdür.

annelik, doğuştan var olan bir nitelik değildir. zamanla öğrenilen bir şeydir.

kadın vücudu ne kadar da sulu bir vücut! süt, gözyaşı, kan.. maddelerimiz bunlar. her an bunlardan birinin elinde oyuncağız. sulardan yapılmışız biz. denizler gibiyiz. her tür biçim ve renkteki hayatın şeklini alırız.

bir anne bebeğini dokuz ay karnında taşır ama, o bebek annesini ömrü boyunca kalbinde taşır.

sarı şey

küçük iskender

herkesin trajedisi mevsimsizdir

korkunun kelime haznesi dar

oysa hayat, kelimelerden çalınmış sırlarla sürdürülür

kendi etrafında dönen her şey çıldırır

insan gibi, dünya gibi, kalp gibi, girdap gibi, ruh gibi

ulak mı

rüzgar mı yüzümüzü büyüten serinlik

hangi sabahın boş kızıllığı

hangi sıradan günün mucizeye saplı hançeriyiz

yine otoban

yine ezilmiş kediler

neden sadece köşelere ağ kuruyor örümcek bunu niçin tartışmalı

demek bir köşesi olmalı hayatın tuzak kurmak için hayale

cinselliğin derin devletidir kadınlar

her insanda bir iskele bulur, yanaşır acı

sahiller kayalıklarla ne kadar gizlense de

tedavi sansürdür hayata

meğer yalnızmışım

savaşı kaybettiği için barış yapan bir lider kadar

insan üzülmeyegörsün ona hayat hep suçluluktur

deniz kızı

orhan veli kanık

denizden yeni mi çıkmıştı neydi

saçları, dudakları

deniz koktu sabaha kadar

yükselip alçalan göğsü deniz gibiydi

yoksuldu, biliyorum

-ama boyuna da yoksulluk sözü edilmez ya-

kulağımın dibinde, yavaş yavaş

aşk türküleri söyledi

neler görmüş, neler öğrenmişti kimbilir

denizle boğaz boğaza geçen hayatında

ağ yamamak, ağ atmak, ağ toplamak

olta yapmak, yem çıkarmak, kayık temizlemek

dikenli balıkları hatırlatmak için

elleri ellerime değdi

o gece gördüm, onun gözlerinde gördüm

gün ne güzel doğarmış meğer açık denizde

onun saçları öğretti bana dalgayı

çalkandım durdum rüyalar içinde

beyaz at

elsa triolet

hakikate içgüdü yoluyla ulaşır kadınlar.

kapitalist bir toplumda, sanki komünist düzendeymişiz gibi davranmak imkansızdır; hele tek başınaysanız. sınıf dışı duruma düşersiniz hemen.

cebinde parası olmayan çok daha sağlam, çok daha mantıklı düşünür. para çoğu zaman insanın aklını çeliyor çünkü.

hiçbir zaman, bu dünyada her şeyin geçici ve çabucak kırılıp parçalanmaya mahkum olduğu düşüncesinden kurtaramadım kendimi. her şey pamuk ipliğine bağlı. insanlar tarafından yaratılmış ne varsa kanunlar, inançlar, bu duvarlar bile. şu karşıki ev sonra ve bütün şehir.. her şey bu kadar geçici olduğuna göre, dünyayı ayakları üzerine oturtmak için mücadele etmeye değmez demektir.

iyi bir sığınaktır edebiyat. insanı saplantı haline gelmiş bir düşünceden, hiç olmazsa bir an için kurtarıp alabilir.

"some of these days
you'll miss me honey"

bazı insanların bir saplantısı vardır; bir çeşit talih kuşu işte herkese konmaz ve kesin olarak doludur kafaları; ne düşüneyim diye dolanıp durmazlar.

ölümsüz olana karşı daima kapalı kalır kadınlar ve istedikleri kadar insan dışı olsunlar, erkekleri aşamazlar bir türlü.

kültür dans gibidir; çocukken başlamak lazım.

komünizmin, memleketteki bütün parayı toplamak ve adam başına eşit parçalara bölüp dağıtmak olduğunu sanıyorsan, tam bir cahil gibi düşünüyorsun demektir.

bütün insanlar keldir; ama bazıları kellerinin üzerinde saç taşır.

dizeler

goethe

inan ki, akıllılık dedikleri, çoğu zaman

önünü göremeyen bir kendini beğenmişliktir

kızlar büyük bir ilgi gösterirler

birinin geleneğe uygun olarak

dindar ve yalın bir yapıda olmasına

çünkü bu konuda boyun eğiyorsa

bize de boyun eğer diye düşünürler

esaslı bir etki elde etmek

ancak en iyi gereçlerle mümkündür

çoğumuzun bilmeden yaşadığı bir yaşamdır bu

tamamlanmış kişilikler bir şey beğenmez

oluş içindekilerse hep kanarlar

denildiği gibi yaşlılık çocuklaştırmaz

bizi gerçek birer çocuk olarak bulur

bir şeyler bilen o azınlık

taşan yüreklerini susturamayıp

ayaktakımına duygularını ve gördüklerini

açıklamaya kalkan o aptallar

ezelden beri çarmıha gerilip yakıldı

tinimiz her neyi doğuruyorsa yüce güzelliklerden

yabancı bir tarzda, hep yabancı maddeler karışır

iyiliğe eriştiğimizde bu dünyada, bir de bakarız ki

yanılsama ve deliliktir bunlar aslında

bize dirilik veren o yüce duygular

donup kalırlar dünyanın karmaşasında

mucize, en sevdiği çocuğudur inancın

insanların anlamadıklarıyla

alay etmelerine alışığız

ve homurdanmalarına

erişemedikleri

iyi ve güzelin karşısında

tatlı, tanıdık bir ses

korkunç duygulardan arta kalanı

sevinçli zamanların vaadiyle

kandırdıysa da

ruhu kuşatan tuzak ve kandırmacaları

ve onu kör ederek, yaltaklanarak

bu yas dolu mağarada tutsak eden

bütün güçleri kahrediyorum

ruhun içine sarıldığı

kendi beğenmişliği kahrolsun

duyularımızı bırakmayan görünüşün

körleştiriciliği kahrolsun

kahrolsun düşlerin ikiyüzlülüğü

ünümüz ve adımızın sözde kalıcılığı

kahrolsun yaltaklanan mal ve mülk

kadın, çocuk, hizmetçi ve kul

kahrolsun, hazineler vaat ederek

akılalmaz şeyler yaptıran

ya da tembel bir zevk için

yastığımızı hazırlayan para tanrısı

üzümlerin uyuşturan sıvısı kahrolsun

en yüksek aşk, umut, inanç

her şeyden önce sabır kahrolsun

başına

kıvırcık saçlı bir peruk da taksan

ayağını

kaidelerle arşın arşın yükseltsen de

her kimsen hep o olursun

kuramlarla uğraşan bir herif

kötü bir ruhun kurak bir çayırda

dolaştırdığı bir hayvan gibidir

çevrede güzelim yeşil otlaklar dururken

iyi şeyler çoğu zaman uzağımızdadır

illa ki haklı çıkmak isteyen

ağzı laf yaptığı sürece

mutlaka haklı çıkacaktır

bir atasözü der ki

kendine ait bir ocak

ve iyi bir kadın

altın ve incilere bedeldir

evliliğin altın olması

elli yıl gerektirir

ama olmaması kavganın

altının ta kendisidir

küçük kara balık

samed behrengi

balıkların çoğu yaşlandıkları zaman ömürlerini boşu boşuna geçirdiklerinden yakınırlar. sürekli sızlanır, lanet okur, her şeyden şikayet ederler. ben bilmek istiyorum; gerçekten de yaşamak dediğimiz şey şu bir avuç yerde yaşlanıncaya kadar dolaşıp durmaktan mı ibaret; yoksa dünyada başka şekilde yaşamak da mümkün mü?

her an ölümle yüz yüze kalabilirim. ama yaşayabildiğim sürece ölümü karşılamaya gitmem gerekmez. bir gün ister istemez ölümle karşılaşacağım; bu önemli değil. önemli olan benim yaşamamın veya ölümümün başkalarının yaşamını nasıl etkileyeceği.

davet

yusuf atılgan

davete geç mi kaldınız? her zaman geç kalanlar bulunur. hindi dolması daha bitmemiştir. bu gece insanların hindi yemesi gerekir. bulamayanlar üzülür. yılbaşı hindisi.. ooooo! eğlenmek de zorunludur bu gece. sinemalar, tiyatrolar, barlar doludur. evlerde toplantılar vardır. küçük kumarlarınız vardır. on kuruşluk tombalalar. şimdi kim bilir kaç evde, kim bilir kaç kadının "aman ayol, bu ne kötü şans böyle!" sözüne karşılık kim bilir kaç erkek "üzülmeyin; kumarda kaybeden aşkta kazanır." diyordur. kim bilir kaç erkek de acele edip bu sözü ondan önce söyleyemediler diye onu kıskanıyordur. biliyorum sizi. küçük sürtünmelerle yetinirsiniz. büyüklerinden korkarsınız. akşamları elinizde paketlerle dönersiniz. sizi bekleyenler vardır. rahatsınız. hem ne kolay rahatlıyorsunuz. içinizde boşluklar yok. neden ben de sizin gibi olamıyorum? bir ben miyim düşünen? bir ben miyim yalnız?

şiir sanatı

turgut uyar

şiir bir sanat olayı değildir. bir yaşama çabasıdır önce. yaşadığımıza tanıklık eder.

bir ozanı, daha genel olarak bir şiiri başka bir şiirden ayıran temel nitelik, ilkin durmaksızın değişen toplum şartlarının hazırladığı ortam, bu ortamın şiire getirdiği özel yaşama görüşüdür.

şiir çıkmazdadır. çünkü insan çıkmazdadır. toplum değişiyor, insan değişiyor, insanın yeri değişiyor. çıkmaz, bilince, bilgiye, uygunluğa, çağdaş şiire ve insana yeni bir imkandır.

bugün yazılan şiirde hiçbir çağdaş sözcük yok. şiir dilimiz 1930'ların anıştırmalarında kalmış, imge dağarcığı zenginleşmemiş, gene denize bakılıp içleniliyor. dilde yeniliği 'aşk'ı 'sevi' yapmakla bir tuttuk. oysa önemli olan, aşk kavramını çeşitlemek, zenginleştirmek olmalıydı. galiba bugünkü kısırlık biraz da bundan. dile yaşayışla birlikte giren şeyleri yok saymamalıyız. hayatımızı zenginleştiren şeyler yok şiirde. sözü galiba şurada toparlayacağız: yaşadığı günün farkına varmak.

niçin umutlu olayım? çünkü umutsuzluğun insanı, umuttan daha güçlü, bir şey yapmaya zorlayan bir duygu olduğuna inanıyorum. asıl olan mutsuzluktur. her şeyi bitmiş insanın bağımsızlığından daha kutsal, daha insani ne var? şiir bir bakıma bu saçmalığın mantığıdır. 

şiir mutluluğa değil direnmeyedir. şiir bir şeyi korumaz. tersine bir korumayı dağıtır. insan doğasına en uygun sanat olması her şeye aykırılığından gelir.

belki de asıl ustalık budur: her zaman acemi olmayı bilmek.

meselemiz bir şiir meselesi değildir. yaşama meselesidir. hayatımızda olmayan mesele şiirimizde de olamaz.

şiir yazmaya yeltenmek, geleneksel ve umarsız bir aptallıktır. dünyada hiç şiir olmamıştır, gök gürültüsünden ve yalnız adalardan başka. üstelik gereği de yoktur, olmayacak mutluluklar ve olağan umutsuzluklardan başka, hayvansal saflığı aramaktan başka. 

şiir üstüne bütün çözümlemeler, bütün kurallar hep ama hep ortalama şairler için.

evet, şiir her çağda yenilenir. ama şiiri toplumdan, toplumsal değişmelerden önce bir ozan yeniler. şunu demek istiyorum: belki başka hiçbir sanat ürünü şiir kadar sanatçısına, sanatçısının kişiliğine bağlı değildir. yani bir bakıma şiirin tanımı ozanın tanımıdır denebilir.

ben hep sıkıntılıyım. yani bir adamın canı sıkılır, o benim. çünkü bana en yaraşan durumdur sıkıntılı olmak. ne söylenmişse ve söylenmemişse, ne yapılmışsa ve ne yapılmamışsa, ne düzeltilmişse ve ne düzeltilmemişse ondan sıkılan biri. belki, söylenmemişin, yapılmamışın ve düzeltilmemişin telaşı içinde biraz. o kadar. ve sıkıntılı. ve sıkıntılı.

hikayeler

franz kafka

"beyefendi! ben gizli polisim. hemen bana ölüyü göstermenizi istiyorum!" adam: "bir ölü mü?" diye soruyor ve sanki kendisine hakaret edilmiş gibi bir sesle: "hayır! ölü falan yok bizim burada!" diye ekliyor. "bizim burası namuslu bir evdir." bunun üzerine selam verip uzaklaşıyorum.

itiraflar sonradan geri alındıklarında her zamankinden kesin nitelik kazanırmış.

geceleyin bir sokakta dolaşmaya çıkarız da, adamın biri uzakta boy göstererek -çünkü önümüzde sokak bayır yukarı çıkmaktadır ve ayrıca dolunay vardır- karşıdan koşup bize doğru yaklaşırsa, ister zayıf vepejmürde kılıklı biri olsun, isterse ardı sıra seğirten biri yakalayın diye bağırsın, onu tutmaya kalkmaz, koşarak yoluna devam etmesine karşı durmayız.

çünkü vakit gece olup sokak önümüz sıra dolunayda bayır yukarı çıkıyorsa, buna karşı elden ne gelir! hem belki bu iki kişi söz konusu kovalamacayı kendileri için bir eğlence diye düzenlemiştir; belki her ikisi de bir üçüncü kişinin peşine düşmüştür; belki birincisi suçsuz yere kovalanmaktadır; belki arkadan gelen bir cinayet işler, biz de suç ortağı oluruz, belki ikisinin de hiç haberi yoktur birbirinden ve her biri davranışının sorumluluğunu kendisi yüklenerek yatmak üzere evine yollanmaktadır; belki uyurgezer kimselerdir ikisi de; belki birincisinin üzerinde silah vardır. ve nihayet yorgun olamaz mıyız? yorgun düşecek kadar şarap içmedik mi? derken, arkadan gelen ikincisini de göremez olup seviniriz.

hayat şaşılacak kadar kısadır.

gerçek söz konusuysa, yüce ruhlu herkes aşırı nezaketi bir kenara bırakır.

insan zora gelince öğreniyor, bir çıkış yoluna kavuşmak istedi mi öğreniyor, hiçbir şeye aldırış etmeden öğreniyor! kamçıyla denetliyor kendini, öz varlığında en ufak bir direnişle karşılaşmaya görsün, etini kıymık kıymık ediyor.

açlık çekmeyen biri açlığı anlayamaz.

bir dostluğun pekiştirilmesi isteniyorsa, yeni bir çevrenin aranıp bulunması gerektiği hatırdan çıkarılmamalıdır.

ciddi ciddi uyuyan bir kimseden gelen uyarıya, uzakta oturan boşboğazlar bile karşı duramaz. yaşam tarzındaki en büyük karşıtlıkların tren kompartımanlarındaki kadar yakından, dolaysız ve şaşırtıcı biçimde bir arada bulunduğu ve karşılıklı gözlem dolasyısıyla alabildiğine kısa sürede birbirlerini etkilemeye başladığı bir başka yer yoktur.

seçme şiirler

necati cumalı

bilirim yalnızlık üşütür insanı

kalp daima sevecek birini arar

hatırlar bakışlarda kalan aşklarını

avuçları hafif terli, yanakları al al

ağaçlıklı yollarda akşam dolaşmalarını

aşkı şehirler yaratır, şehirler yaşatır diyorum

gün gelir aşklarıyla anılır şehirler anılırsa

niyetim sevdalı sözler etmek de olmasa

izmir için ne yazarsam sana adıyorum

kötülüğün kökü derindedir

sevgilerin kuşkuları uykuda

hatırla zengin amon rahiplerini

kötülük ne çabuk din değiştirir

kurur ışıkta zehirli çiçekleri

dirilir boy atar karanlıklarda

bir aşk, bir kavga

yitirilebilir de

sürdürür öyküsünü

her taş düştüğü yerde

ey papazları

yeni dünyanın

ilericilik adına

alın yasaklarınızı

kafanıza çalın

şen bilim

friedrich nietzsche

asıl şimdi iyisin, doğru bu yorum

sağlıklıdır çünkü bütün unutanlar

yapış yapış bir arkadaştan

yeğdir açık yürekli düşman

hiç de sevilesi gelmiyor bana şu dar ruhlular

ne iyilik sığar içlerine ne kötülük sığar

yağmala beni kadın, yüreğinin istediği kadar

diye düşünür erkek, kadın yağmalamaz oysa, çalar

durur ve dikkat kesilir: nedir yanıltan onu

nedir bu kulaklarından hiç gitmeyen uğultu

nedir ya, gazabı onu yere çalanın

bir vakitler o zincirlere vurulmuş insanın

iç dünyası hep zincir şakırtılarıyla dolu

yabancılara hiç de güvenlikli değil bu bölge

hele varsa bir ruhun, iki misli olur, tehlike

kandırıp da severler, parçalarlar sizi ardından

ayran gönüllüdürler, eksiktir ruhları her zaman

parmak uçlarında o, yükselmeyi seçer

sürüneceğine dört ayağı üzerinde

anahtar deliklerinden kolayca geçer

açık kapılardan gelip gideceğine

tırmanır yukarı, demek ki övülmeli

oysa her zaman tepeden iner diğeri

övgüden arınmış, övgünün değmediği

bir yaşamda, çok çok ötede durur yeri

yeni dansların ustası! selam sana!

bin bir türlü dans edelim can neşe bulsun

özgür -sanatımızın tek adı olsun

şen -olsun bilimimiz, şenlikten yana!

dünya, içindeki insana hakikati açmaz, aramalarında engeller insanı.

sicilya'da agrigentum tiranı falaris, yönetimi altındaki, en küçük kuşku duyduğu insanları perillos'un tasarladığı pirinçten yapılma içi boş boğaya kapatır, içindeki adamı pişirirmiş. ilk kurbanı da perillos'tu. m.ö. 552'de halk, ayaklanarak, tiranı aynı biçimde cezalandırdı.

pedagog

schopenhauer

tam bir insan olan kişi kusursuz bir insandır; bir parça değil, bir bütünlük oluşturur ve bu yüzden kendisiyle yetinir.

sıradan toplum, her kornonun yalnızca bir sesi çıkardığı ve ancak hepsinin aynı anda ses çıkarmasıyla bir müziğin oluştuğu rus korno müziğine benzer. çünkü, insanların çoğunun aklı ve zihni böyle teksesli bir korno gibi tekdüzedir. insanların çoğu, ezelden beri yalnızca tek bir sese, aynı düşünceye sahipmişler gibi, başka bir şeyi düşünemezlermiş gibi görünürler. buradan, insanların sadece neden böyle can sıkıcı oldukları değil, neden böyle arkadaş canlısı oldukları ve sürü gibi dolaşmaya bayıldıkları da açıklanmış olur: insanoğlunun sürü hayvanı doğası. her bir insana katlanılmaz gelen şey, kendi özünün monotonluğudur. her budalalık, kendi sıkıntısından mustariptir.

buna karşın, zihinsel dünyası zengin bir insan, tek başına konser veren bir virtüöze ya da piyanoya benzetilebilir. nasıl ki piyano kendi başına küçük bir orkestraysa, bu insan da kendi başına küçük bir dünyadır ve ötekilerin ancak bir arada oluşturdukları şeyi, o kendi bilincinin bütünlüğü içinde oluşturur. bir piyano gibi, o da senfoninin bir parçası değildir, soloya ve yalnızlığa uygundur. onlarla birlikte çalması gerektiğinde ancak piyano gibi eşlik edilmesi gereken esas ses olabilir ya da vokal müzikteki piyano gibi ses verebilir. toplumu seven kişi için, ilişkide bulunduğu kişilerdeki nitelik eksikliğinin, nicelikle bir ölçüde giderilmesi gerekir. zihinsel dünyası zengin tek bir insanla ilişki yeterli olabilir; ama sıradan insan türünden başkasını bulması mümkün değilse. o zaman çeşitlilik ve birliktelik sayesinde bir şeylerin ortaya çıkabilmesi açısından, böyle yeterince çok sayıda insanla ilişki içinde olması -sözü edilen korno müzik benzetmesine göre- iyidir ve bir de tanrı ona sabır vermelidir.

büyük kafalar söz konusu olduğunda, tüm insan soyunun bu asıl eğiticilerinin, tıpkı etrafında gürültü yapan çocuk sürüsünün oyununa karışmak eğiliminde olmayan bir pedagog gibi, başka insanlara eğilim duymamaları elbette çok doğaldır. çünkü onları yanılgılar denizinde doğru yola sevk etmek için ve hamlıklarının ve bayağılıklarının karanlık uçurumundan ışığa, kültüre ve soylulaşmaya çekmek için dünyaya gelmiş olanların, onların arasında; ama onlara ait olmadan yaşaması gereklidir. bu yüzden, gençliklerinden başlayarak, ötekilerden belirgin bir biçimde değişik varlıklar olduklarını duyumsarlar; ama ancak yavaş yavaş, yılların içinden geçerek durumun açık bir bilgisine ulaşırlar; bundan sonra ötekilerden zihinsel uzaklıklarının yanı sıra fiziksel bir uzaklığın bulunmasını ve kendisi de genel sıradanlıktan az ya da çok dışlanmış bulunmayan hiç kimsenin onlara yaklaşmamasını da isterler.

müneccim krallar

michel tournier

şeytan dünyanın güzelliği karşısında gözyaşı döker.

insanlar böyledir işte: sevdiklerine ve gurur duyduklarına nefret ettiklerinden ya da hor gördüklerinden daha çok acı çektirmenin bir yolunu bulurlar.

değersizleşmiş tüm yaratıklar için bu böyledir: her şeyin arılığı, bunların içlerinde kötü olan ne varsa hepsini pişmanlıkla kanatır. aydınlık varlıklardan sakın!

çocuklar ve küçük hayvanlar sevimlilikleri sayesinde zayıflıklarından arınır ve düşmanlardan korunur. bir kadının güzelliği ya da bir yeniyetmenin körpeliği aynı derecede etkili silahlardır.

yolculuk, senin içini kemiren derde en iyi çaredir. "yolculuk, art arda çaresiz ortadan kaybolmalardır." (paul nizan) git, ortadan kaybol, tedavi ol; bunun sonucu yalnızca senin yararına olabilir.

hep durgun ve cansız olan su acı ve çamurlu suya dönüşür. canlı ve ezgili olan su ise tersine hep arı ve duru kalır. bunun gibi, hep oturan insanın ruhu da, içinde durmadan yinelenen yakınmaların kaynadığı bir kaba benzer. yolculuk yapanın ruhundansa arı dalgalar halinde yeni fikirler ve umulmadık eylemler fışkırır.

insanın birini -bu bir kral bile olsa- kendine boyun eğdirmesi için, yürekten yapmayı dilediği işi ona buyurması gibisi yoktur.

"ne mutlu akıl fukarası olanlara; çünkü göklerin krallığı onlarındır. ne mutlu alçak gönüllülere; çünkü onlar yeryüzüne sahip olacaklardır. ne mutlu adalete susamış olanlara; çünkü onların susuzlukları giderilecektir. ne mutlu ağlayanlara; çünkü onlar avutulacaklardır." (incil)

bir nefeslik ömrünüz kaldığı sürece korkulacak hiçbir şey yoktur.

nedir dövme? sürekli bir muskadır, bedenden ayrılamadığı için çıkartılıp atılamayan bir canlı mücevherdir. beden mücevher olmuştur ve mücevherin bozulmaz gençliğini paylaşır.

gençliğin açık fikirlilikten çok, ateşli tutkularıyla kendini gösterdiği pek doğrudur.

en güncel ve en canlı deneyim, mütevazı bir hizmetçi kızın siluetinde, bir dilencinin yüzünde ya da küçük bir çocuğun el ve kol hareketinde parıltılı bir güzelliği keşfetmektir.

yaşam, ayrıcalıklardan ve uzlaşmalardan oluşmuştur.

sanat ancak bedenle vardır. yalnızca göz, kulak ya da el için güzellik vardır. beden lanetliyken sanatçılar da öyledir.

gerçek aşk, başkasının hazzının bize verdiği hazdır, sevinç karşısında içimde doğan sevinçtir, onun mutlu olduğunu bildiğimde duyduğum mutluluktur. hazzın hazzı, sevincin sevinci, işte aşk budur, daha başka bir şey değildir.

vatan haini

nazım hikmet

"nazım hikmet vatan hainliğine devam ediyor hala

amerikan emperyalizminin yarı sömürgesiyiz dedi hikmet

nazım hikmet vatan hainliğine devam ediyor hala"

bir ankara gazetesinde çıktı bunlar, üç sütun üstüne, kapkara haykıran puntolarla

bir ankara gazetesinde, fotoğrafı yanında amiral vilyamson'un

66 santimetrekarede gülüyor, ağzı kulaklarında, amerikan amirali

amerika, bütçemize 120 milyon hibe etti, 120 milyon lira

"amerikan emperyalizminin yarı sömürgesiyiz dedi hikmet

nazım hikmet vatan hainliğine devam ediyor hala"

evet, vatan hainiyim, siz vatanperverseniz

siz yurtseverseniz, ben yurt hainiyim, ben vatan hainiyim

vatan çiftliklerinizse

kasalarınızın ve çek defterlerinizin içindekilerse vatan

vatan, şose boylarında gebermekse açlıktan

vatan, soğukta it gibi titremek ve sıtmadan kıvranmaksa yazın

fabrikalarınızda al kanımızı içmekse vatan

vatan tırnaklarıysa ağalarınızın

vatan mızraklı ilmühalse, vatan polis copuysa

ödeneklerinizse, maaşlarınızsa vatan

vatan amerikan üsleri, amerikan bombası, amerikan donanması topuysa

vatan, kurtulmamaksa kokmuş karanlığımızdan

ben vatan hainiyim

yazın üç sütun üstüne kapkara haykıran puntolarla

nazım hikmet vatan hainliğine devam ediyor hala