elma olgunlaşınca düşer, niçin düşer? ağırlığı onu yere doğru çektiği için mi? sapı kuruduğu için mi, güneşten kızardığı, ağırlaştığı, rüzgar onu sarstığı için mi, aşağıda duran erkek çocuk onu yemek istediği için mi?sebep hiçbiri değil. bütün bunlar sadece her türlü hayati, organik, içgüdüsel olayı doğuran şartların bir araya gelmesidir. elmanın, dokusu bozulduğu için düştüğünü ileri süren bitkibilimci de, aşağıda duran, kendisi yemek istediği için elmanın düştüğünü, bunun için dua ettiğini söyleyecek bir çocuk kadar haklı olacaktır. altı kazılmış milyonlarca pud ağırlığındaki bir dağın, son işçinin son kazmayı vurduğu için devrildiğini söyleyen kimse ne kadar haklı, ne kadar haksızsa; napolyon'un moskova'ya gelmek istediği için geldiğini ve aleksandr onun mahvını istediği için mahvolduğunu söyleyecek kimse de o kadar haklı ve o kadar haksızdır. tarihi olaylarda büyük dediğiniz adamlar, adlarını olaya vermiş birer etiketten başka bir şey değildirler. onların da, etiket gibi, olayın kendisiyle pek az ilgileri vardır.
istenerek yapıldığını sandıkları hareketlerden hiçbiri tarihi anlamda istemli değildir; tarihin genel gidişine bağlıdır; çok önceden belirlenmiştir.