muhammed'in eşleri

sevan nişanyan

peygamberin toplam 11 kadınla evlendiği, bunlardan ise en çok dokuzu ile aynı anda evli bulunduğu, hadis ve siyer kaynaklarından anlaşılmaktadır. nikâhlı eşleri dışında muhammed'in en az dört cariyesi ile cinsel yakınlık içinde olduğu ve bunların birinden çocuk sahibi olduğu, sünni gelenekte muteber sayılan kaynaklarda kaydedilmiştir. cariyelerin ikisi olan mariye ve reyhane ile muhammed'in nikâhlandığı (dolayısıyla toplam eş sayısının 13 olduğu) bazı islami kaynaklarda savunulmuş ise de, bu rivayetler inandırıcılıktan yoksundur. 

1. hadice muhammed: varlıklı bir tüccar olan ilk eşi hadice ile kendisi 25 ve hadice 40 yaşında iken evlendi. 25 yıl onunla evli kaldı. bu süre zarfında tek eşli idi. eşine sevgi ve sadakatle bağlı olduğu anlatılır. mekke'de güçlü bir konuma ve kişisel servete sahip olan hadice örneği, islam-öncesi arap toplumunda kadının rolü ile ilgili olarak islami gelenekte kabul gören bazı genellemeleri sorgulamak gerektiğini düşündürür. 

2. sevde: sevde peygamberin ilk eşinin ölümünden kısa bir süre sonra (belki aişe ile nikâh kıyıldıktan sonra, fakat aişe ile evliliğin fiiliyata geçmesinden önce) muhammed ile evlendi. evlendiğinde dul idi. m 674'te (muaviye'nin halifeliği devrinde) vefatı kaydedildiğine göre, muhammed ile evlendiği m 620/ 621 tarihinde oldukça genç olması gerekir. buhari 268'e göre rasulallah on bir eşinin her birini sırayla gündüz ve gece (tam gün) ziyaret etme itiyadındaydı. ancak buhari 5267'ye göre sevde (bilemediğimiz bir nedenle) ziyaret hakkından vazgeçmiş ve sırasını aişe'ye devretmiş idi. bu nedenle rasulallah, diğer eşlerini birer kez ziyaret ederken, aişe'yi iki kez ziyaret etmekteydi. bazı islami kaynaklarda sevde'nin yaşlı bir dul olması nedeniyle böyle davrandığı anlatılır. ancak birincil kaynaklarda bu yönde bir ibare mevcut değildir. peygamber'in ölümünde sevde'ye (miktarı belirtilmemiş) bir para bıraktığını ve sevde'nin medine'deki evini halife muaviye'nin (h 661-680) 100.000 dirhem bedelle satın aldığını taberi'den öğreniyoruz. peygamber eşlerinin peygamberin ölümünden sonra yeniden evlenmesi kuran tarafından yasaklandığına göre, eğer sevde daha sonra başka bir gelir kaynağına kavuşmadı ise, bundan, peygamberin vefat ettiği tarihte bazı eşlerine kayda değer bir servet bırakacak durumda olduğu sonucu çıkarılabilir. 

3. aişe: sahih-i buhari 3944'e göre: "rasulallah aişe ile (aişe) altı yaşındayken nikâh kıydı. (aişe) dokuz yaşındayken gerdeğe girdi ve aişe (onun ölümüne dek) dokuz yıl onunla beraber kaldı." buhari 3942 ve 5213'te aynı bilgi, başka aktarıcılara istinaden tekrarlanmıştır. bundan aişe'nin dokuz yıl evlilikten sonra 18 yaşında dul kaldığını öğreniyoruz. buhari 3864-3866, 3869 ve 6435'ten, aişe'nin muhammed'in ölmüş olan ilk eşi hadice'yi kıskandığını, ondan "dişleri dökülmüş ihtiyar karı" diye söz ettiğini, ve "allah sana onun yerine daha iyisini verdi" diyerek muhammed'i tahrik ettiğini öğreniyoruz. sahih-i muslim 5891'e göre, yaşı küçük olan aişe kukla bebeklerle oynamayı sevmekteydi, ancak kendisiyle oynamaya gelen yaşıtları, rasulullah'tan utandıkları için evden kaçarlardı. muslim 2127'ye göre aişe muhammed'e nasıl vahiy geldiğini merak ettiği için bir seferinde onu gece vakti gizlice takip etmiş, sonra eve dönüp yatağa girmiş idi. muhammed bunu öğrenince çok öfkelenerek onu göğsünden yumrukladı. bundan, peygamberin, kendisinden 44 yaş küçük olan eşini en az bir kez dövdüğünü öğreniyoruz. bazı islam savunucularının benimsediği bir görüşe göre muhammed'in aişe ile evlenmesinin sebebi, babası ebubekir'i islamiyete kazanmak idi. ancak ebubekir daha aişe doğmadan önce (m 610 ile 613 arasında) islam'ı kabul ettiği için, bu görüş doğru olamaz. nitekim buhari 5137'ye göre ebubekir "ben senin kardeşinim" diyerek kızıyla evlenmesine itiraz etmiş ise de muhammed "sen benim dinde ve kitapta kardeşimsin, ama kızınla evlenmeme yasal engel yoktur." diyerek onu ikna etmişti. bir olasılıkla, aişe'nin evliliği muhammed'in altsoyunu ana tarafından ebubekir soyu ile birleştirmek amacıyla yapılmış bir diplomatik akit olabilir. ancak aişe muhammed'den çocuk sahibi olamadığı için, bu tasarı, eğer yapılmışsa, akim kalmıştır. 

4. hafsa: ömer kızı hafsa 18 yaşında iken dul kaldıktan iki yıl sonra muhammed ile evlendi. bu tarihte rasulallah 56 yaşında idi. buhari 5273'e göre aişe ile hafsa arasında kıskançlıktan doğan gerginlikler mevcuttu. buhari 7389'a göre aişe ile hafsa arasındaki rekabet muhammed'in sabrını taşırmıştı. muvatta 43.19.14'te aktarılan hadise göre hafsa, kendisine büyü yaptığı gerekçesiyle kölesi olan bir kızı öldürtmüştü. bundan muhammed'den ayrı olarak, eşlerinin de köle ve cariye sahibi olduğunu öğreniyoruz. 

5. zeyneb bint huzeyme: kocasının bedr savaşında ölümü üzerine muhammed ile evlendi. evlendiğinde 29 veya 30 yaşlında idi. evlendikten sekiz ay sonra vefat etti. cenaze namazını muhammed kıldı. 

6. hind (ümmü seleme): hind, rasulallah'ın en yakın takipçilerinden birinin eşi iken uhud savaşında dul kaldı. bu olaydan yaklaşık dört ay sonra muhammed ile evlendi. m 680'de öldüğünde 84 yaşında olduğu kaydedilmiş olduğuna göre, muhammed ile evliliğinde takriben 29 yaşında idi. muslim 2456'da ümm seleme'ye istinaden aktarılan hadise göre rasulallah ramazan ayında sabahleyin cünub halinde olsa dahi oruç tutardı. hadiste cünub halinin gece rüyadan ileri gelmediği açıkça belirtilmiştir. buhari 5157, 5162, 5163 ve 5178 ile muslim 3659'da beş ayrı versiyonu aktarılan hadise göre muhammed ümmü seleme'nin yanı sıra, onun kızı dürre ile de evlenmeyi istemişti. ancak dürre hukuken rasulallah'ın üvey kızı olduğu ve ilaveten dürre'nin babası muhammed'in süt kardeşi olduğu için bu evlilik gerçekleşmedi. 

7. zeyneb bint cahş: zeyneb muhammed'in evlatlığı olan zeyd'in eşi idi. taberi tarihine göre, "bir gün rasulallah zeyd'i aramaya gitti. zeyd'in kapısında (kapı görevi gören) yün bir kilim asılıydı. ancak kilim rüzgârdan aralandı. rasulallah odasında örtüsüz (çıplak?) olan zeyneb'i gördü ve kalbi ona karşı arzu ile doldu." bu olay üzerine zeyd, babalığı olan muhammed lehine eşinden boşanmayı teklif etti. ancak o dönemde cari olan arap hukukuna göre, hukuken evlat statüsünde olan evlatlığın eşiyle evlenmek yasaktı. bunun üzerine, sonradan ahzab suresi 50 no. olarak kuran'a dahil edilen ayet vahyedildi: "ücretini ödediğin (nikâhlı) eşlerini ve allah'ın sana ganimet olarak verdiği cariyeleri, amca kızlarını, hala kızlarını, dayı kızlarını, seninle hicret eden teyze kızlarını ve peygamber dilediği takdirde kendini peygambere hibe eden o mümineyi almanı (diğer müminlerden ayrı, sırf sana mahsus olmak üzere) helal kılmışızdır. biz (müminlere) zevceleri ve cariyeleri konusunda neyi farz kıldığımızı biliyoruz. bu, sana zorluk olmasın diyedir. allah bağışlayandır, esirgeyendir." dikkat edilirse zeyneb, bu aşamada, muhammed'in eş zamanlı olarak nikâhladığı beşinci eşidir. dolayısıyla daha önceden va'zedilmiş olan dört eş limiti aşılmıştır. ayetin son kısmının anlamı muğlak olmakla birlikte, "dört eş kuralını biliyoruz ancak senin için istisna yaptık" şeklinde yorumlanmaya müsaittir. "kendini peygamber'e hibe eden" ifadesi, "mihr talep etmeksizin nikâhı kabul eden" anlamında olup, zeyneb'i ifade eder. muslim 3453'e göre aişe, "kendini peygamber'e hibe eden kadın" konusunda da kıskançlık göstermiş idi. allah'tan ilgili vahiy gelince "rabbin senin arzularını tatmin etmekte vakit kaybetmiyor." diyerek muhammed'e sitem etti. 

8. cüveyriye: buhari 2541 ve muslim 4292'da ibn awn'a istinaden aktarılan hadise göre beni müstalik aşireti her şeyden habersiz bir su kenarında davarlarını sularken rasulallah onlara sürpriz bir saldırı düzenlemiş, muharip olan erkekleri öldürüp kadınları ve çocukları esir almıştı. esir alınanlar arasında olan cüveyriye'yi, aynı gün kendine eş olarak aldı. her iki kaynak da bu hadisi, "kâfirlerle savaşmadan önce onları islama davet etmek şart mıdır?" sorusu bağlamında aktarır. hadise göre, islamın ilk yıllarında bu şart gözetilmiş ise de, örnekten anlaşıldığı üzere rasulullah daha sonraları bu şarta riayet etmemişti. diğer kaynaklara göre beni müstalik baskını hicretin 6'cı yılında, muhammed 58 yaşında iken gerçekleşmiş idi. baskında babası ve ilk kocası öldürülen cüveyriye bu esnada 15 yaşında idi. (h 56 yılında 65 yaşında iken vefat etti.) sabit bin kays tarafından esir alınmıştı. ancak muhammed, sabit'in belirlediği fiyatı ödeyerek kendisini satın aldı ve azat ederek onunla evlendi. 

9. ümmü habibe: ümmü habibe muhammed'in baş düşmanı olan ebu sufyan'ın kızı idi. ilk eşiyle birlikte habeşistan'a hicret etti. eşinin ölümünden sonra muhammed habeşistan kralına haber göndererek, 400 dirhem mihr karşılığında kendisine talip oldu. evlenme tarihinde ümmü habibe'ye bazı kaynaklara göre 30, diğer kaynaklara göre ise yaklaşık 40 yaşında idi. ancak muslim 334'ten anlaşıldığı üzere ümm habibe muhammed ile evliiken halen adet görmekte ve kanama ile ilgili sorunlarını kocasıyla paylaşmaktaydı. ebu sufyan bu evlilikle aynı tarihlerde veya ondan kısa bir süre sonra müslümanlığı kabul etmiştir. bu nedenle bu evliliğin diplomatik gerekçelere dayanıyor olması mümkündür. ümmü habibe peygamberin, kendi yanı sıra, ebu sufyan'ın diğer kızı olan kız kardeşi ile de evlenmesini teklif etmiş ancak muhammed bu teklife yanaşmamıştır. 

10. safiyye: safiye, yahudi olan beni nadir aşiretinden ve harun peygamber soyundan idi, yani levi idi. babası, erkek kardeşi ve eşi hayber kuşatmasında müslümanlarca öldürülürken kendisi de esir alındı. ilk eşi olan kinane er-rabi'nin ölümü taberi tarih'inde şu şekilde anlatılır: "beni nadir'in hazinesini korumakla görevli olan kinane rasulallah'ın huzuruna getirildi. rasulallah ona hazinenin yerini sordu, ancak o bilmediğini söyledi. huzura getirilen bir başka yahudi, kinane'yi sabah erken saatte belli bir harabe civarında gördüğünü söyledi. rasulallah kinane'ye "hazineyi orada bulursak seni öldüreceğimi biliyor musun?" diye sordu. kinane "evet" dedi. söz konusu harabenin etrafı kazıldığında belli bir miktar altın bulundu. bunun üzerine rasulallah kinane'ye hazinenin geri kalan kısmını sordu. kinane yine bilmediğini söyleyince, rasulallah onu zübeyr bin avvam'a teslim ederek "sakladığını ortaya çıkarana kadar eziyet et" dedi. zübeyr, onun göğsünde çakmak taşı ile ateş yakarak, ölmesine ramak kalıncaya dek (ateşin yanmasını sağladı). sonra rasulallah kinane'yi muhammed bin mesleme'ye teslim etti. bu da, kardeşi mahmud'un intikamı için kinane'nin kafasını kesti." bundan görüldüğü üzere peygamber, hazinenin yerini söyletmek amacıyla savaş esirine işkence ettirmiş ve onu öldürtmüştür. kinane'nin eşi olan safiyye bu savaşta başka biri tarafından esir alınmıştı. muhammed yedi kölesini bedel ödeyerek safiyye'yi ondan satın aldı ve mihri mukabilinde onu azat ederek kendisiyle evlendi. safiyye bu tarihte bazı kaynaklara göre 17 ve diğer kaynaklara göre ise 20 yaşında, muhammed ise 59 yaşında idi. 

11. meymune: hicretin 7. yılında rasulallah ile evlendiğinde meymune 27 yaşında idi. buhari 259, 260, 266, 274 ve 281 numaralı hadislere göre meymune, peygamberin cünub abdestini ne şekilde aldığına dair ayrıntılı bilgi verir. buhari 303, 379 ve muslim 294, yine meymune'ye istinaden, peygamberin adet dönemindeki eşini okşarken onun bir tür bel sargısı kullanmasını talep ettiğini bildirir. muslim 322'de meymune, rasulallah ile aynı kapta (birlikte?) yıkandıklarını anlatır. buhari 2592'ye göre meymune muhammed'e danışmadan kendi köle kızlarından birini azat etmişti. muhammed bundan hoşnut olmayarak, "azat edeceğine onu teyzene verseydin daha hayırlı olurdu," dedi. 

12. mariya el-kıbtî: hristiyan olan mariya ve kız kardeşi şirin veya sîrin hudeybiye barışından sonra mısır valisi tarafından muhammed'e hediye olarak gönderilmişti. taberi muhammed'in maryam ile nikâh kıymadığını, ancak "kendi malı (cariyesi) olduğu için onunla cinsel münasebette bulunduğunu" bildirir. rasulallah'ın, ilk eşi hadice haricinde, sadece bu kadından çocuğu olmuş, ancak ibrahim adı verilen çocuk 16 aylıkken vefat etmiştir. ibn saad'ın siyerine göre mariya hristiyan iken daha sonra müslümanlığı kabul etmiş ve hicretin 16. yılında vefat ettiğinde cenaze namazı halife ömer tarafından kılınmıştı. ancak güvenilir kaynakların tümü, muhammed'in mariya'ya nikâhsız cariye olarak sahip olduğunda birleşir. bu durum, mariya'nın ihtida etmeyip hristiyan kalmış olabileceğini düşündürür. esir olarak elde ettiği bazı kadınları müslüman olmaları mukabilinde azat edip nikâhına alan muhammed'in, tek oğlunun annesi olan mariya'ya bu imkânı tanımamasını başka türlü açıklamak güçtür. 

13. reyhane: reyhane, tıpkı safiyye gibi beni nadir aşiretinden bir yahudi idi. beni kureyza katliamında esir alındı ve muhammed'in cariyesi oldu. ibn sa'ad'in tabakat'ına göre muhammed daha sonra kendisini azad ederek nikâhına aldı. ancak bazı kaynaklara göre, mariya ve adı verilmeyen diğer iki kadınla birlikte reyhane, muhammed'in cinsel ilgi gösterdiği ve medine dışında birer ev verdiği dört cariyesinden biri idi. 

14. esma bint nu'man: buhari 5309'a göre el-cawn'ın kızı muhammed ile evlendikten sonra muhammed onun yanına gittiğinde "senden allah'a sığınırım" (euzu billahi minke) diyerek ona direnmiş, bunun üzerine muhammed kendisini boşayarak ailesinin yanına göndermişti. burada bahis konusu olan kızın, başka kaynaklarda adı geçen esma bint numan olduğu kabul edilir. 

15. gaziyye (ümmü şerik): taberi'ye göre ümm şerîk muhammed ile nikâhlanmış, ancak cinsel ilişki gerçekleşmeden boşanmış idi. ancak bu kadına dair toplam beş hadis aktaran buhari ve muslim, muhammed ile evliliğinden söz etmezler. taberi'nin aktardığı olayın, bir önceki maddede anılan esma vakası ile karıştırılmış olması muhtemeldir. 

16. leyla bint el-huteym: leyla kendini (eş olarak) muhammed'e hibe etmiş idi. ancak ailesinin (aşiretinin) talebi üzerine muhammed kendisini geri gönderdi.