uğur mumcu
koçgiri ayaklanması'nda ginyan aşireti reisi murat paşa ve kangal ağası kürt hacı ağa, hükümet kuvvetleri ile işbirliği yaparak ayaklanmacıları ele vermişlerdir. aynı ayaklanmada kureşan aşireti hükümet kuvvetlerinin yanında ayaklanmacılara karşı savaşmıştı. abbasan aşireti, ferdalan aşireti ve karabal aşireti ayaklanma sırasında mustafa kemal'i ve ankara hükümetini desteklediler.
şeyh sait ayaklanması, şeyh sait'in bacanağı binbaşı kasım (ataç) tarafından mustafa kemal'e ayaklanmadan bir yıl önce ihbar edildi. ayaklanmayı dersim aşiretleri desteklemedi. hükümet, şeyh sait ayaklanmasını hormek ve lolan aşiretlerinin yardımlarıyla bastırdı.
ağrı bölgesinin ünlü hayderan aşireti ayaklanmaya katılmadığı gibi hükümet kuvvetlerine yardım etti. bugünkü tunceli yöresindeki dersim aşiretleri de şeyh sait ayaklanması'na karışmadılar. doğu dersim aşiretleri, doğandedeoğlu hüseyin tarafından örgütlenerek hükümet kuvvetleri yanında yer aldılar.
kürt ayaklanmalarını özgün kürt kaynaklarından inceleyenler, dersim ayaklanması lideri şeyh rıza'nın yeğeni rehber'in bu ayaklanmanın askeri liderlerinden alişen ve karısı zerife'yi öldürdüğünü, bahtiyar aşireti reisi şahin ağa'nın aynı aşiretten hıdır tarafından öldürülüp kesik başlarını hükümet kuvvetlerine teslim ettiklerini bilirler.
koçgiri ve dersim ayaklanması liderlerinden alişan bey, dersim ayaklanması liderleri şeyh rıza'nın yeğeni rehber ibrahim ağa tarafından öldürüldü.
şeyh sait ayaklanması'nda hükümet kuvvetlerinin yanında yer alan heyderan aşireti reisi kör hüseyin paşa, ağrı ayaklanması'na ayaklanmacıların safında katılmak üzere suriye'den türkiye'ye geçerken kürt liderlerinden nuh bey'in yeğeni medeni tarafından öldürüldü.
nuh bey de molla mustafa barzani'nin ağabeyi ahmet barzani tarafından kurşuna dizilerek idam edildi.
avukat faik bucak'ın 1966 yılında öldürülmesinden sonra tkdp (türkiye kürdistan demokrat parti) liderliğine getirilen sait elçi, şivan adıyla tanınan dr. sait kızıltoprak tarafından 1972 yılında kuzey ırak'ta kurşuna dizildi. dr. kızıltoprak ve kulplu çeko diye bilinen bir arkadaşı da molla mustafa barzani tarafından idam edildi. molla mustafa barzani ırak rejimine karşı ayaklandığında kuzey ırak'ta birçok kürt aşireti, hükümet kuvvetlerinin yanında yer aldı: herki aşireti, berwan aşireti, bradost aşireti, sındi aşireti, şexan aşireti, zibari aşireti.
zıbari aşireti reisi mahmut zibari, molla mustafa barzani'nin kayınpederiydi. barzani'nin oğullarından ubeydullah barzani de babasına karşı dedesinin yanında yer almıştı. barzani'ye karşı bağdat rejimi yanında yer alanların başında celal talabani gelmekteydi. şeyh celalettin brifkani, şeyh mahmut şemiran, şeyh mesut bawarni gibi büyük toprak ağaları da barzani'ye karşı bağdat rejiminden yana tavır almışlardı.
kuzey ırak'ta bugün talabani ve mesut barzani'nin peşmergeleri ile pkk gerillaları savaşıyor. kürt kürt'ü öldürüyor. barzani ve talabani, abd ve batı desteği ile kurdukları kürt federe devletinde iktidarı pkk ile paylaşmak istemiyorlar. oysa, 1982 yılında barzani ve pkk arasında anlaşma yapılmış, ırak kürdistan demokrat partisi o tarihten 1989 yılına kadar bu ayrımcı terör örgütünü desteklemişti.
kürdistan yurtseverler birliği genel sekreteri celal talabani ve pkk genel sekreteri abdullah öcalan 1 mayıs 1988 günü bir araya gelerek türkiye cumhuriyeti'ne karşı devrimci silahlı mücadeleyi ve kitlesel direnişleri geliştirmeyi ve cephe oluşturmayı kararlaştırmışlardı. 1988 yılında kürt cephesi kuranlar bugün birbirlerine kan kusturuyorlar. bunların hangisi çaştır, hangisi değil? peşmergeler mi çaştır, yoksa pkk mı?