atatürk

sevan nişanyan

birkaç gün sonra düzeltme gereği duydum. geçen günkü "terminatör" yazımda "karabekir'in idamı için emir verdi; gene ismet'in araya girmesiyle, ordu ayaklanır diyerek vazgeçirdiler." diye bir cümle kullandım. bu konuları iyi bilen bir dostum uyardı, hikâyenin aslını anlattı. meğer daha ilginçmiş.

15 haziran 1926'da "izmir suikasti" adı verilen tuhaf komplo ortaya çıkarılır. 26 haziran'da ankara'da istiklal mahkemesi kurulur. milli mücadele'nin örgütleyicisi ve ilk yöneticileri olan kadronun neredeyse tümü tutuklanır. bir hafta kadar süren duruşmalarda on dördü idama mahkum edilir. sıra karabekir'e gelince başbakan ismet paşa bir telgrafla gazi'ye başvurur, milli mücadele'nin iki numaralı kahramanını idam etmenin birtakım sıkıntılar doğuracağını belirterek şefaat önerir. bunun üzerine mahkeme başkanı kel ali (çetinkaya) inönü'nün de tutuklanmasını emreder. gazi bu kararı uygulatmaz.

duruşma günü elli kadar subay siyah sivil takım elbiseyle (ve şüphesiz silahlı olarak) mahkeme salonunda yer alır. mahkeme heyeti gelince ayağa kalkarlar. "otur" emrine rağmen oturmazlar, mutlak sessizlik içinde ayakta durmaya devam ederler. karabekir onlara dönüp "oturun çocuklarım" deyince otururlar. mahkeme heyetinde bet beniz atar. beraat kararı verilir. filmi yapılacak sahne, değil mi?

idam edilenler kimlerdir?

cavit bey: ittihat ve terakki'nin kudretli maliye bakanı; alman ittifakına ve enver'e muhalefetiyle ünlü; mustafa kemal'i lider olarak ilk öneren kişi; 1918 kasımında mustafa kemal'in fethi (okyar) ile birlikte kurduğu gazetenin finansörü; 1918-19'da memleketin her vilayetinde kurulan müdafaayı hukuk örgütlerinin, her kent ve kasabada aynı anda yayına geçen millici yayın organlarının ve kuvayı milliye çetelerinin tediye veznesi.

kara kemal:  milli mücadelenin istanbul ayağını örgütleyen kişi; 1918-1920 döneminde istanbul kadrolarının anadolu'ya geçmesini örgütleyen teşkilatın lideri.

doktor nazım: ermeni tehcirinin başlıca iki mimarından biri ve tek hayatta kalanı. sonradan "müdafaayı hukuk cemiyeti" adını alan teşkilat-ı mahsusa'nın liderlerinden biri.

albay arif: mustafa kemal'in ilk gençlikten beri en yakın arkadaşı; ankara'ya gelişini örgütleyen ve istasyon binasında bir süre onunla aynı odayı paylaşan kişi.

halis turgut ve rüştü paşa: milli mücadele'nin sivas ve erzurum ayaklarını örgütleyen, iki kongrenin yapılabilmesini sağlayan kişiler.

ismail canbulat: milli mücadele'nin iç terör örgütünün liderlerinden biri.

rauf bey: asıl idamı öngörülen örgüt başı rauf bey'dir (orbay); zamanında haber alıp yurt dışına kaçar. rauf, mustafa kemal olmasa milli mücadele'nin lideri olması düşünülen "ikinci adam"dır. gazi'den iki ay önce anadolu'ya "ayak basıp" milli mücadelenin ege ayağını örgütlemiştir. misakımilli'yi ilan eden meclis grubunun lideri ve ankara rejiminin ilk başvekilidir. milli mücadelenin başlangıç manifestosu olan amasya bildirgesindeki yedi imzadan ikincisi onundur. (atatürk meşhur nutuk'unda bildirgenin taslağını kaleme alan memurla yaverin adlarını anar, ama imzalayanları "diğer bazı kişiler" diyerek geçiştirir. internette kemal şakşakçılarının kaleme aldığı doksan bin anlatıda da o isimler "diğer bazı kişiler" olarak kalır.) 1938'de inönü'nün affıyla memlekete döner; ölünceye dek polis gözetimi altında yaşar.

amasya bildirgesinde imzası olan yedi askeri liderden beşi (rauf, karabekir, refet, cafer tayyar ve ali fuat [cebesoy]) idam istemiyle yargılanır fakat bir şekilde paçayı kurtarırlar. altıncısı (mersinli cemal) nutuk'ta gazi'nin alay ve hakaretlerine maruz kalır.

milli mücadele'nin en tanınmış ideologu adnan adıvar ile "star" ismi halide edip, yurt dışına kaçarak kurtulurlar. her ikisi de, 1920'de damat ferit hükümetinin idam hükmü verdiği isimler arasındadır. 

şöyle bağlayalım. sovyetler birliği'nde 1920 ve 30'larda stalin'in yaptığı "temizlikler" hakkında bugün tonla literatür var. bizde ise kemal tahir'den bu yana kimse bu konulara girmeye cesaret edemedi.

sizce vakti gelmemiş midir?